TəsiriDünya müharibələriqlobal iqtisadiyyat həm tarixçilər, həm də iqtisadçılar arasında geniş araşdırma və müzakirə mövzusudur. 20-ci əsrin iki böyük münaqişəsi - Birinci Dünya Müharibəsi və İkinci Dünya Müharibəsi - təkcə dövlətlərin siyasi mənzərəsini deyil, həm də bugünkü beynəlxalq münasibətləri idarə edən iqtisadi çərçivələri formalaşdırdı. Bu təsirin başa düşülməsi dünya iqtisadiyyatının hazırkı vəziyyətini dərk etmək üçün çox vacibdir. Birinci Dünya Müharibəsi (1914-1918) qlobal iqtisadi dinamikada mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Müharibə Avstriya-Macarıstan və Osmanlı imperiyaları da daxil olmaqla imperiyaların dağılmasına gətirib çıxardı və yeni dövlətlərin yaranması ilə nəticələndi. 1919-cu ildə Versal müqaviləsi Almaniyaya ağır təzminatlar tətbiq etdi və bu, Veymar Respublikasında iqtisadi qeyri-sabitliyə səbəb oldu.
Bu qeyri-sabitlik 1920-ci illərin əvvəllərində hiperinflyasiyaya səbəb oldu ki, bu da Avropada və dünyada dalğalanma effektləri verdi. TheiqtisadiMüharibələrarası dövrün qarışıqlığı 1929-cu ildə başlayan və qlobal ticarət və məşğulluğa dağıdıcı təsir göstərən Böyük Depressiya üçün zəmin yaratdı. Birinci Dünya Müharibəsinin iqtisadi nəticələri də sənaye istehsalında və əmək bazarlarında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb oldu. Əvvəllər kənd təsərrüfatına arxalanan ölkələr müharibə dövrünün tələblərini ödəmək üçün sürətlə sənayeləşməyə başladılar. Bu dəyişiklik təkcə iqtisadiyyatları deyil, həm də sosial strukturları dəyişdirdi, çünki qadınlar görünməmiş sayda işçi qüvvəsinə daxil oldular. Müharibə texnoloji irəliləyişləri, xüsusən də istehsal və nəqliyyatda daha sonra 20-ci əsrin iqtisadiyyatının bərpasında həlledici rol oynayacaq irəliləyişləri sürətləndirdi. İkinci Dünya Müharibəsi (1939-1945) bu iqtisadi transformasiyaları daha da gücləndirdi. Müharibə səyləri resursların kütləvi səfərbər edilməsini tələb etdi, istehsal texnikasında yeniliklərə və müharibə iqtisadiyyatının qurulmasına səbəb oldu.
Birləşmiş Ştatlar Müttəfiq qüvvələri dəstəkləmək üçün sənaye məhsulunu əhəmiyyətli dərəcədə artıraraq qlobal iqtisadi güc mərkəzi kimi meydana çıxdı. Müharibədən sonrakı dövr Avropa iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün maliyyə yardımı göstərən Marşal Planının həyata keçirilməsinə səbəb oldu. Bu təşəbbüs təkcə müharibədən əziyyət çəkən xalqları sabitləşdirməyə kömək etmədi, həm də iqtisadi əməkdaşlığı və inteqrasiyanı gücləndirdi, Avropa İttifaqının təməlini qoydu. 1944-cü ildə Bretton-Vuds Konfransı Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankı kimi qurumları yaradaraq yeni beynəlxalq pul sistemi qurdu. Bu qurumlar qlobal iqtisadi sabitliyi təşviq etmək və müharibələrarası illər ərzində baş verən iqtisadi böhranların qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı. Sabit valyuta məzənnələrinin və ABŞ dollarının dünyanın əsas ehtiyat valyutası kimi müəyyən edilməsi beynəlxalq ticarəti və investisiyaları asanlaşdırdı, qlobal iqtisadiyyatı daha da inteqrasiya etdi.
Dünya müharibələrinin iqtisadi siyasətə təsiri bu gün də hiss olunur. 20-ci əsrin əvvəllərində baş verən iqtisadi sarsıntılardan alınan dərslər fiskal və pul siyasətinə müasir yanaşmaları formalaşdırmışdır. Hökumətlər indi tənəzzüllərin təsirlərini yumşaltmaq üçün tez-tez əks-tsiklik tədbirlərdən istifadə edərək iqtisadi sabitliyə və artıma üstünlük verirlər. Üstəlik, Dünya Müharibələrinin formalaşdırdığı geosiyasi mənzərə iqtisadi münasibətlərə təsir etməkdə davam edir. Xüsusilə Asiyada inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatların yüksəlişi qlobal ticarətdə güc balansını dəyişdi. Çin və Hindistan kimi ölkələr Dünya Müharibələrindən qalib çıxan Qərb dövlətlərinin hökmranlığına meydan oxuyaraq dünya iqtisadiyyatında əhəmiyyətli oyunçulara çevriliblər.
Nəticə etibarilə, Dünya Müharibələrinin qlobal iqtisadiyyata təsiri dərin və çoxşaxəlidir. İmperiyaların dağılmasından və yeni dövlətlərin yaranmasından beynəlxalq maliyyə institutlarının yaranmasına qədər bu münaqişələr iqtisadi strukturlarda və siyasətlərdə silinməz iz buraxmışdır. Dünya mürəkkəb iqtisadi çağırışların öhdəsindən gəlməyə davam etdikcə, bu tarixi konteksti anlamaq getdikcə bir-birinə bağlı olan qlobal iqtisadiyyatda dayanıqlı böyümə və əməkdaşlığı təşviq etmək üçün vacibdir.
Göndərmə vaxtı: 08 oktyabr 2024-cü il